Φτάνει το στερητικό άλφα για μια παγκόσμια κρίση ανθρωπίνων δικαιωμάτων 

Η αστεγία, ως κατάσταση, τουλάχιστον στην οξεία της έκφραση, γίνεται αντιληπτή από την εικόνα ενός βιώματος που εκθέτει: και εκθέτει γιατί γίνεται νοητή ως ερμηνευτική προκατάληψη ηθικής και προσωπικής έκπτωσης. Καταλήγει να κατανοείται ως ακραία έκβαση της ατομικής ευθύνης, που επιχειρεί να καλύψει την πασιφανή σύνδεσή της με τις κοινωνικές  ανισότητες όπως αυτές προκύπτουν από τις μαζικές συμπεριφορές που η αγορά επιβάλλει.  Η ραγδαία αστικοποίηση διαμορφώνει κέντρα πόλεων με δύο όψεις: μια λαμπρή από τις πολύχρωμες φωτεινές επιγραφές στις εμπορικές ρεκλάμες, επισήμανση της υπόσχεσης για – συχνά φαντασιωτική - απόλαυση του πλούτου, και μια σκοτεινή στις απόμερες γωνιές κτιρίων που δίνουν ελάχιστο χώρο, καταφύγιο, να κουλουριάσει την ανάγκη του και να σκεπάσει την  αποστέρηση του ο άστεγος. Ο άστεγος, χωρίς φύλο, χωρίς προθεσμία, χωρίς χρόνο. Αντιμέτωπος με  την εσωτερική παγωνιά του φόβου και τις συνθήκες περιβάλλοντος σε χρονική ακινησία.

Η αστεγία είναι πολύμορφη και με περιεχόμενο ποικιλοτρόπως τροφοδοτούμενο. Η εμφανής, όμως, εικόνα που τη συγκροτεί εννοιολογικά και την οριοθετεί σημασιολογικά επικεντρώνεται στη ζωή έξω, στη ζωή εκτός. Ύπνος, φαγητό, διαμονή σε χώρους που είναι σε κοινή θέα. Ζωή, εκτεθειμένη δημοσίως. Υπάρξεις που στοιβάζουν τον χρόνο και την ακινησία τους οι άστεγοι, κινούνται σε ένα τόξο ευαλωτότητας  που η αμηχανία των άλλων συνθέτει ως κίνδυνο: αποστροφή, ενόχληση, απόρριψη και -όχι σπάνια- αναίτια βία. Η έκπτωση σε εύκολους αποκλεισμούς ή στείρες αποσπασματικές και «φιλάνθρωπες» ρητορείες,  δεν μπορεί να αποκρύψει τον πυρήνα αυτής της κατάληξης που συνδέεται με την ανικανότητα ανάδειξης της καλλιέργειας συνθηκών ανισότητας σε μια κοινωνία που τρέφει τους όρους διαχωρισμών και παράγει ανισότητες. Και φυσικά, τη βουβή παραδοχή της αδυναμίας άρσης ή μείωσης των ανισοτήτων. 

Το αντιφατικό στη συζήτηση που ανοίγει – αν και όταν ανοίγει – είναι ότι ενώ η ανισότητα είναι η πιο βασική αιτία για την αστεγία, η ίδια ως κατάσταση, παραμένει η λιγότερο αναδεδειγμένη επίπτωση της ανισότητας των κοινωνιών, ακόμα και όταν οι δείκτες των προβλημάτων που σχετίζονται με τους άστεγους επιτείνουν στη λήψη σοβαρών μέτρων.  Η ανάγκη όμως για να ληφθούν επείγοντα μέτρα αποκαλύπτει  το βάθος της αφέλειας στην κατανόηση των σύγχρονων φαινομένων και της δυναμικής τους. Υποδηλώνει, όμως ταυτόχρονα και τον χαμηλό βαθμό  προετοιμασίας και ετοιμότητας για την αντιμετώπισή τους. Έτσι, η επιφανειακή ερμηνεία του υπόβαθρου που παράγει αυτά τα προβλήματα καθορίζει εν τέλει, τη βιωσιμότητα και την αποτελεσματικότητα των επιλογών.

Συχνά γινόμαστε μάρτυρες δράσεων που εξαντλούνται σε «επιχειρήσεις σκούπα». Στην πραγματικότητα: η επιδίωξη ετεροτοπικών κατασκευασμάτων, δηλαδή περιοχών αποκλειστικής χρήσης από τους άστεγους. Είτε πρόκειται για εγκαταλελειμμένα κτίρια, είτε κάτω από γέφυρες, είτε σε κλειστές στοές. Τέτοιες δράσεις, στην πραγματικότητα στοχεύουν μόνο στη διαχείριση της εικόνας. Ικανοποιούν δηλαδή, μόνο αιτιάσεις που εδράζονται στις αντιδράσεις που αφορούν αποκλειστικά την κοινωνική ενόχληση που προκύπτει από τους αστέγους, κάτι σα ζήτημα αισθητικής στη δημόσια παρουσία των  «ανεπιθύμητων ζωντανών ερειπίων». 

Ανεξάρτητα από το πως κατανοείται η αστεγία και ποιες είναι οι αφορμές για τις οποίες  καταλήγουν σ’ αυτήν κάποιοι,  οι άνθρωποι που στερούνται το “δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και στην οικογένεια του υγεία και ευημερία, και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική περίθαλψη όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες…”^[i], αυξάνουν ανόμοια σε κάθε περιοχή του πλανήτη, με εκτίμηση ότι 100 εκατομμύρια άνθρωποι, παγκοσμίως, είναι άστεγοι. Χωρίς κατάλληλη στέγη επιβιώνουν περισσότεροι από 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Ένας στους πέντε ανθρώπους στη γη^[ii]. Οι εκτιμήσεις αυτές είναι πιθανώς υποτιμημένες καθώς η παρακολούθηση και καταγραφή του πληθυσμού των αστέγων αποτελεί ένα σημαντικό πεδίο μεθοδολογικών προκλήσεων ως προς τις τεχνικές μέτρησης.

Αν και πρόκειται για ένα ανόμοια αναπτυσσόμενο φαινόμενο που επηρεάζει διαφορετικά ομάδες ανθρώπων με ποικίλους τρόπους και που εν τέλει θα παρουσιάσουν -φαινομενολογικά-  κοινά χαρακτηριστικά, στην πραγματικότητα είναι το σύμπτωμα της αποτυχίας των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες ανισότητες όσον αφορά το εισόδημα, τον πλούτο και την πρόσβαση στη γη και την ιδιοκτησία και να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στις προκλήσεις της μετανάστευσης και της αστικοποίησης. Το σύμπτωμα της προσκόλλησης σε ένα ανελαστικό, δυσκίνητο και αλαζονικό παραγωγικό υπόδειγμα που καθορίζει το σύνολο της κοινωνικής ζωής και της εμπέδωσης αξιών και αρχών ανάπτυξης και πολιτισμού. Ένα υπόδειγμα που αλληλεξαρτά τη στέγη με την ιδιοκτησία και τον ατομικό πλούτο.  Σύμπτωμα που, εν τέλει, κοστίζει  ακριβά. 

Σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, οι άνθρωποι που είναι άστεγοι έχουν υψηλότερα ποσοστά επιβάρυνσης στη σωματική και ψυχική τους υγεία. Είναι περισσότερο ευάλωτοι σε μικρές μεταβολές του καιρού που επηρεάζουν  την υγειονομική τους αντοχή.   Η έλλειψη στοιχειώδους υγειονομικής φροντίδας επηρεάζει τη σοβαρότητα και τη χρονιότητας της νοσηρότητας που υπόκεινται. Αναπνευστικές ανεπάρκειες, ψυχική διαταραχή και προβληματική χρήση ψυχοδραστικών ουσιών αποτελούν ένα υπόβαθρό που επιδεινώνει την ήδη ασταθή κατάσταση της υγείας τους^[iii],[iv]. Η έλλειψη στέγης συνδέεται με υψηλότερο επίσης κίνδυνο αυτοκτονικού ιδεασμού και αυξάνει τις απόπειρες αυτοκτονίας^[v]. Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν έλλειψη στέγης έχουν σαφώς χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής και αυξημένη πιθανότητα νοσηρότητας που επιδεινώνει τους δείκτες θνησιμότητας.

Το ότι δεν διαμορφώνονται πολιτικές που μπορούν να μεταφραστούν σε  αποτελεσματικές δράσεις αντιμετώπισης των προβλημάτων που συνδέονται με την αστεγία είναι γιατί δεν υπάρχουν πραγματικές πολιτικές αντιμετώπισης της φτώχειας. Στο πλαίσιο της συζήτησης για τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, υποστηρίζεται σχετικά ότι «επειδή οι φτωχοί συχνά δεν έχουν μεγάλο πολιτικό βάρος, μια κυβέρνηση μπορεί να μην αισθάνεται την πολιτική πίεση να βελτιώσει τις πολιτικές στέγασης και καταπολέμησης της φτώχειας»^[vi] οπότε εγκαταλείπονται απολύτως στην αγριότητα της αγοράς, η οποία διαμορφώνει συνθήκες για τη νόμιμη κατοικία σε όλες τις χώρες του κόσμου, ανεξάρτητα του από το πόσο πλούσια ή φτωχή είναι, που δεν επιτρέπουν την απαραίτητη στέγαση για το  φτωχότερο 40% του πληθυσμού^[vii].

Η οικοδόμηση στρατηγικής για την αντιμετώπιση της αστεγίας με όρους βιώσιμης οργάνωσης της κοινωνίας οφείλει να εκκινεί από τη βάση των αυτονόητων γενικευμένων αξιών. Η άμεση, όμως, διαχείριση της υπερβαίνει την κοινωνική αλληλεγγύη ως στάση αν και συγκροτείται από αυτήν. Απαιτεί πίεση δραστηριοποίησης προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης και επαναχρησιμοποίησης των κτιρίων που έχουν εγκαταλειφθεί στα αστικά κέντρα και τη δημιουργία ευέλικτων καταλυμάτων με δυνατότητα σύνδεσης υπηρεσιών που μπορούν να παρέχουν ολιστική φροντίδα. 

Μεσοπρόθεσμα το στοίχημα είναι μια ευθύνη που μας βαραίνει όλους: πολίτες και κυβερνήσεις, τοπικές και κεντρικές. Είναι οι δεσμεύσεις του κόσμου στους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης όπως τέθηκαν για το 2030 από τον ΟΗΕ: δεν απαιτείται σοφία για να καταλάβει κάνεις τί σημαίνει «Λιγότερες Ανισότητες» και «Βιώσιμες Πόλεις και Κοινότητες», ο δέκατος και ο ενδέκατος στόχος από τους δεκαεπτά^[viii] για βιώσιμη ανάπτυξη. Και είναι μια ευθύνη αναγνώρισης και αντιμετώπισης της παγκόσμιας κρίσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παγκόσμια κρίση που τη βιώνουμε δίπλα μας. Και στη δική μας γειτονιά. 

Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D., Κοινωνιολόγος-Εγκληματολόγος, Διευθυντής Τομέα Έρευνας KΕΘΕΑ, Συμβουλευτική Επιτροπή Εθνικού Συντονιστή για τα Ναρκωτικά

^[i] ΟΗΕ (1948) Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Άρθρο 25 (https://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=grk) 

^[ii] https://www.share-international.org/archives/economics/ec_mlroof.htm

^[iii] Fazel, S; Khosla, V; Doll, H; Geddes, J (2008). "The Prevalence of Mental Disorders among the Homeless in Western Countries: Systematic Review and Meta-Regression Analysis". PLOS Medicine. 

^[iv] Shelton, Katherine; Taylor, Pamela; Bonner, Adrian; van den Bree, Marianne (2009). "Risk Factors for Homelessness: Evidence from a Population-Based Study". Psychiatric Services.  

^[v] Molnar, B; Shade, S; Kral, A; et al. (1998). "Suicidal behaviour and sexual/physical abuse among street youth". Child Abuse and Neglect. 

^[vi] Monte Leach: A roof is not enough: a look at homelessness worldwide. Share International Archives  (https://www.share-international.org/archives/economics/ec_mlroof.htm)

^[vii] Scott Leckie & Chris Huggins (2011) Conflict and Housing, Land and Property Rights: A Handbook on Issues, Frameworks and Solutions, Cambridge University Press. 

^[viii] United Nations Statistical Commission (2015) Technical report by the Bureau of the United Nations Statistical Commission (UNSC) on the process of the development of an indicator framework for the goals and targets of the post-2015 development agenda (https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/6754Technical%20report%20of%20the%20UNSC%20Bureau%20%28final%29.pdf)

Περπατάμε στον «αόρατο Πειραιά»: Η πρώτη διαδραστική περιήγηση για την Αστεγία στον Πειραιά με 4 σταθμούς στο κέντρο της πόλης.

Στις 15 Μαρτίου 2020 η δημοτική κίνηση «Πειραιάς για όλους» σε συνεργασία με το «ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ», το περιοδικό «ΣΧΕΔΙΑ», την «ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΠΕΙΡΑΙΑ», τον ΚοιΣΠΕ «ΠΛΩΡΗ», την Ανοιχτή Παιδική Βιβλιοθήκη και το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος ΕΜΠ σας καλούν στην διαδραστική περιήγηση που σχεδίασαν με θέμα την «Αστεγία».

4 σημεία, 4 θέματα, 4 ματιές.

Στόχος της εκδήλωσης είναι η σοβαρή συζήτηση του θέματος της αστεγίας μέσα από τα μάτια των ίδιων των ανθρώπων που την έχουν βιώσει ή και τη βιώνουν ακόμη.

Μέσα από τη ματιά των επιστημόνων και των εθελοντών που έχουν ευαισθητοποιηθεί και αγωνίζονται γι’ αυτό το μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα, που αφορά όλους μας.

Αίτημα όλων των συμμετεχόντων είναι να αναγνωριστεί το φαινόμενο με πραγματικούς όρους και το ζήτημα της στέγης να αποτελέσει κοινή υπόθεση, πέρα από τα όρια της φιλανθρωπίας.

Θα συζητηθούν προτάσεις – λύσεις για την αντιμετώπισή του.

Θέμα: «Άτυπη αστεγία»

Πρώτος σταθμός : Σταθμός HΣΑΠ Πειραιά στις 10.00

Θέμα: «Αστεγία και τοξικοεξάρτηση»

Δεύτερος σταθμός: ΠΥΛΗ 9 στο λιμάνι στις 10.45

Θέμα: «Αστεγία και κοινωνικο-οικονομικά αίτια»

Τρίτος σταθμός: KIOΣΚΙ της πλατείας ΚΟΡΑΗ στις 11.30

Θέμα: «Αστεγία και ψυχική ασθένεια»

Τέταρτος σταθμός: Πεζόδρομος Μακράς Στοάς, Aγία Τριάδα στις 12.15

Τελικός Σταθμός: Στοά Πύργου Πειραιά, τελική εκδήλωση στις 13.00

Παράλληλες εκδηλώσεις θα προηγηθούν στις 13  και 14 Μαρτίου:

• Παρασκευή 13/03, στις 18.00 - έκθεση φωτογραφίας επώνυμων φωτογράφων στον σταθμό ΗΣΑΠ Πειραιά (Μουσείο Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων)
• Παρασκευή 13/03, στις 20.00 - προβολή ταινίας στο Στέκι του «Λιμανιού της Αγωνίας» (Πραξιτέλους 78 και Ελευθερίου Βενιζέλου, Πειραιάς)
• Σάββατο 14/03, 11.00-13.00 - τουρνουά ποδοσφαίρου στα Βοτσαλάκια, «Εθνική Αστέγων», «ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ», «Απόφοιτοι ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ»,  Παλαίμαχοι Ποδοσφαιριστές Πειραιά

Χορηγοί επικοινωνίας: εφημερίδα "Κοινωνική", εφημερίδα "Η Αυγή", ρ/σ 105,5 "Στο Κόκκινο", ιστότοπος carnetdevoyage.gr

Για περισσότερες πληροφορίες απευθυνθείτε στο Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε., ή στα τηλέφωνα 6934399032 (Αργυρώ Βράκα) & 6936327521 (Βίκυ Μάντζα)